Hoe werkt narcose: anesthesist legt ons alles uit
Benieuwd wat er eigenlijk met je gebeurt als je onder narcose bent? Een anesthesioloog legt ons precies uit wat narcose is, wat het verschil is met een roesje en wat er allemaal wordt gedaan om te zorgen dat je goed uit de narcose wakker wordt.
Onlangs ging een vriendin onder het mes en moest daarvoor onder narcose. Ik vertelde over de keelpijn die ik had na mijn laatste operatie en zij vroeg waar dat door kwam. Toen ik haar vertelde dat dit kwam door de buis van het beademingsapparaat, schrok ze. “Aan de beademing?!”
Ik sprak met een anesthesioloog over narcose. Je leest het hele gesprek hier.
Liever luisteren? We hebben ook een podcast opgenomen over narcose. Je luistert deze en alle andere afleveringen van de wiemooiwilzijn podcast via Spotify, Apple Podcasts en Podimo.
De verdoofde vis
De Grieken ontdekten een vis die een elektrische schok afgeeft bij aanraking met verlamming tot gevolg. De Grieken noemden die vis narkè en vormden er het werkwoord narkan van. Dat betekende: verlamd worden, gevoelloos worden, verdoofd of bedwelmd worden. Vandaar dat ze de bloem met bedwelmende geur narkissos, narcis noemden. Het zelfstandige naamwoord, dat door de Romeinen werd overgenomen, luidde: narcosis: verdoving.
In het Nederlands dus narcose: de toestand van gevoelloosheid waarin iemand wordt gebracht die geopereerd moet worden.¹
Wat is het verschil tussen een roesje en een narcose?
Zoals in de definitie staat betekent narcose een diepe slaap waarbij het bewustzijn en het gevoel volledig wordt uitgeschakeld, zodat de chirurg ongestoord in het lichaam kan snijden.
Een roesje wordt in medische vaktermen sedatie genoemd, waarbij het bewustzijn en gevoel dus wel intact blijven, maar door medicatie verlaagd raken zodat de patiënt een vervelende procedure gemakkelijker kan ondergaan, daarbij blijft hij spontaan ademen, maar is hij zich niet volledig bewust van wat er met hem gebeurt.
Bijvoorbeeld een gastroscopie of bronchoscopie (in de maag of luchtwegen kijken met een cameraatje) is niet echt prettig om volledig bij bewustzijn te ervaren. Met sedatie kan je dit beter verdragen. De behandelaar dient echter wel goed op de patiënt te letten, dat deze goed blijft ademen. De nieuwe richtlijnen geven dan ook aan dat er een sedatie specialist bij is, die de patiënt goed in de gaten houdt.
In beide gevallen dient er altijd monitoring gedaan te worden. Dat betekent dat via een tv-scherm de patiënt in de gaten gehouden wordt. We meten het zuurstofgehalte (saturatie), hartritme en de bloeddruk.
Welke middelen worden er gebruikt voor een narcose?
Het slaapmiddel van de eerste keus is propofol. Dit is een fantastisch middel omdat het de patiënt heel snel in slaap maakt, je valt als het ware direct in een hele diepe slaap. Tevens zorgt het ervoor dat men heel lekker wakker wordt en het gevoel heeft echt uitgeslapen te zijn. Soms duurt een operatie maar 20 minuten en als iemand dan wakker is denkt hij dat het uren heeft geduurd.
Heel vaak worden mensen ook wel wat ontremd door dit middel, zodat ze allerlei informatie delen wat ze normaliter niet zouden doen. Vaak weten ze echter niet meer wat ze gezegd of gedaan hebben, het middel zorgt namelijk voor een retrograde amnesie, dus je onthoudt niet meer wat je gezegd hebt. Hetgeen soms maar goed is ook!
Het in slaap houden kan met propofol of met een slaap damp, meestal sevofluraan genaamd. Kinderen worden hier ook mee in slaap gebracht met het welbekende kapje. Volwassenen krijgen voor ze onder narcose gaan ook een kapje maar dit bevat 100% zuurstof , omdat propofol er namelijk voor zorgt dat je niet zelfstandig meer kan ademen.
Dit wordt door de anesthesist of anesthesiemedewerker overgenomen met een ballon die zit verbonden aan een beademingsapparaat, het zogenaamde anesthesietoestel. Dit neemt tijdens de operatie het hele ademen van de patiënt over.
Tijdens de operatie wordt je dus beademd door een toestel en dat gaat via een pijpje in de luchtpijp. Een riskante procedure, waar lang op getraind wordt, voordat je dit zelfstandig mag uitvoeren.
In Nederland wordt gewerkt volgens de zogenaamde balanced anesthesie. Dit betekent dat naast propofol er ook een pijnstillend middel is en een spierverslapper als dat nodig is voor de operatie. Ook al is de patiënt zich niet bewust van de operatie en de pijn dien je toch een pijnstiller toe te brengen omdat het lichaam natuurlijk wel een pijnprikkel kan ervaren.
Dit merk je aan signalen zoals een hoge bloeddruk en versnelling van het hartritme. Treedt dit op dan wordt er een extra dosis toegediend. De dosis dient echter wel afgemeten te zijn, omdat het anders heel lang kan duren voordat iemand wakker wordt uit de narcose. Alle middelen worden dus op de patiënt afgestemd en zijn in balans met elkaar.
Is een narcose vergelijkbaar met een diepe slaap?
Een narcose wordt vergeleken met een diepe slaap, maar dat klopt dus niet. In feite ben je in coma, want het ademcentrum in de hersenen is uitgeschakeld. Sedatie kan je met een diepe slaap vergelijken want dan blijf je wel spontaan ademen.
Kun je wakker worden tijdens narcose?
Tijdens de narcose kun je alleen wakker worden als de anesthesist zit te slapen! Met andere woorden, als hij of zij niet oplet en de continue slaapmedicatie raakt verstoord, dan wordt de patiënt uiteraard tijdens de operatie wakker. Maar dat is dus alleen als er iets mis gaat en niemand het opmerkt.
Dat is ook de reden om zo weinig mogelijk spierverslapping te geven, alleen wanneer dit nodig is. Want mocht iemand wakker worden, dan kan hij of zij zich bewegen zodat het opvalt. Het gebeurt vrijwel nooit, maar het is van belang dat degene die naast de patiënt zit goed oplet en zijn werk goed doet!
Is narcose gevaarlijk?
Behalve zuurstofsaturatie, hartritme en bloeddruk wordt ook het ECG continu gemeten. Dit is het bekende bewegend grafiekje wat de activiteit van het hart aangeeft. Krijgt het hart zuurstof tekort of treedt er een hartstilstand op dan zie je dat dus onmiddellijk en kan er tot actie worden overgegaan.
Narcose was vroeger zeer gevaarlijk en het risico op overlijden zeer hoog. De middelen die gebruikt werden waren uiterst giftig en er was geen goede monitoring mogelijk. Tegenwoordig is de narcose uiterst veilig geworden. Het risico op overlijden bij een gezond persoon is gedaald van 1 op de 1000 mensen naar 1 op de 100.000. Er gaat dus zelden meer wat mis.
Wanneer een patiënt echter al ziek de operatiekamer op komt of ouder dan 85 jaar is, dan is er uiteraard meer risico en dient de narcose continu aan de situatie te worden aangepast.
Kun je lang last houden van een narcose?
Oudere mensen houden soms wat concentratiestoornissen over na een narcose. Dit is echter nooit in een wetenschappelijke studie aangetoond. Soms krijg je een patiënt op je spreekuur die sinds de narcose moeite heeft zijn concentratie te houden bij de krant lezen of naar de tv kijken. Dit komt echter maar zelden voor. Jonge mensen hebben meestal geen last van een narcose.
Het komt voor dat iemand zelfs twee keer op een dag onder narcose gebrach twordt omdat er bijvoorbeeld een bloeding is opgetreden, wat door de chirurg weer hersteld dient te worden.
Zijn er situaties waarbij een narcose niet kan?
Een narcose toedienen kan altijd, alleen hangt het natuurlijk van de uitgangspositie van de patiënt af hoe deze de narcose ingaat. Je kunt je voorstellen dat een patiënt met een steekwond in zijn borst een ander risico heeft dan een gezonde jongeman die een navelbreuk laat herstellen. De ene overleeft misschien de operatie niet en de ander gaat aan het eind van de dag alweer naar huis.
Grote complexe operaties zoals hartchirurgie of hersenoperaties worden in gespecialiseerde ziekenhuizen uitgevoerd. Hiervan zijn de risico’s uiteraard hoger, maar inmiddels weten we deze ook te minimaliseren en komen de meeste mensen hier ook heel goed uit de narcose.
Waarom mag je niet eten voor een narcose?
Je dient altijd nuchter te zijn voor de operatie omdat je geen controle meer hebt over het binnenhouden van de maaginhoud zodra we de narcose middelen hebben toegediend. Dit is dus een uiterst gevaarlijk moment, de maaginhoud komt dan namelijk naar boven en kan je keelgat in glijden zodat maaginhoud en maagzuur in de longen terechtkomen (aspiratie). Dit levert een zeer kritieke situatie op en kan alleen op een hoog gespecialiseerde intensive care behandeld worden.
Hoe gaat dat als er met spoed geopereerd moet worden en je niet nuchter bent?
Het komt natuurlijk voor dat iemand, ondanks dat zijn maag niet leeg is, toch met spoed geopereerd moet worden. Dat maakt voor ons de inleiding bijzonder spannend en staat iedereen op scherp om te voorkomen dat de patiënt aspireert. Er zijn technieken om dit toch te bewerkstelligen en te zorgen dat de patiënt zonder complicaties onder narcose komt.
Weer wat geleerd.
Nog meer weten over narcose? We hebben een podcast aflevering opgenomen over narcose. Je luistert de aflevering via Spotify, Podimo en Apple Podcasts.
